جهنّم‌ نيز براي‌ غير مخلّدين‌ در آن‌، نوعي‌ از تطهير و تزكيه‌ است‌، كه‌ پس‌ از مقداري‌ طعم‌ پاداش‌ زشتي‌ها را چشيدن‌، قابليّت‌ عفو و غفران‌ پيدا نموده‌ و از آن‌ بيرون‌ مي‌آيند، و در اثر شستشوي‌ در آب‌ كوثر و بهرمند شدن‌ از چشمۀ مَعين‌ ولايت‌، مورد شفاعت‌ قرارگرفته‌ و راهيِ به‌ سوي‌ بهشت‌ ميگردند.

واینکه ایا بهشتیان راه کمال را طی میکنند یا اینکه دریک درجه ومقام ثابت که حاصل کار دنیای انان است ابد الدهر باقی خواهند ماند
انسانها بعد از مرگ واردعالمی می شوند به نام عالم برزخ ؛ که عالمی است غیر مادّی ، لذا از حرکت (خروج تدریجی از قوّه به فعلیّت ) و زمان و انفعال در آن خبری نیست. امّا برخی از آثارعالم مادّه ، مثل رنگ ، شکل و مقدار در آن موجود است. موجودات این عالم ، شباهت زیادی به موجوداتی دارند که انسان در خواب می بیند. انسان در این عالم ، هم دارایروح است هم دارای بدن ، لکن بدن او مادّی نیست. بلکه بدنی شبح مانند است. در این عالم ، هیچ کس بی کار و رها نیست ، بلکه همه انسانها مشغول کار خودند. اهل توحید و ولایت مشغول عبادت حق تعالی و علم آموزی و کار خیرند ؛ و از کارهای خود لذّت میبرند. و اهل جهنّم نیز به همان کارهایی مشغولند که در دنیا مشغول بودند.

هر کس وجودخود را در دنیا به هر شکلی ساخته در برزخ نیز متناسب با آن عمل می کند. امّا این اعمال برای کسب کمال نیستند بلکه ظهور ملکات خود شخصند. آنکه در دنیا ، علم آموزیبرای او ملکه شده او در برزخ نیز دائماً در مسیر علم آموزی قرار دارد. لکن چیزجدیدی یاد نمی گیرد ؛ بلکه حقیقت و باطن آنچه را که در دنیا یاد گرفته بود ، مشاهده میکند و هر دم برای او باطن عمیقتری هویدا می شود ؛ و این روند تا ابد ادامه دارد. کسی هم که در دنیا اهل عبادت بوده در برزخ دائماً در حال عبادت حق تعالی است ، امّا نه از باب تکلیف ؛ بلکه دمبه دم حقیقت عبادت او برایش تازه می شود. اگر کسی در دنیا دوست داشته که قرآن رابخواند ولی توان خواندن نداشته ، در عالم برزخ ، نیّت و خواست قلبی او آشکار می شود؛ و به خواسته خود می رسد و از حقایق قرآن دم به دم سیراب می شود؛ در روایت است کهبه او گفته می شود اقراء و ارق ( بخوان و بالا برو) . اهل جهنّم نیز دائماً با ملکاتزشت خود محشورند و جز امور شرّ و عذاب آور را نمی توانند اراده کنند.

البته درعالم برزخ سه روزنه امید برای یک نحوه تکامل وجود دارد. یکی ، از راه اعمال و آثاری که شخص در دنیا از خود به جا گذاشته است و دومی در اثر عذاب ؛ و سومی از راه فضل بی پایان الهی. اگر کسیدر دنیا کار خیری انجام داده و هنوز اثر آن کار خیر در دنیا باقی است ، نتیجه آن بهصاحب عمل می رسد. همچنین اگر کسی کار شرّی کرده که اثر آن در دنیا باقی است باز اثرآن هم در برزخ به او می رسد. حتّی برخی اندیشمندان گفته اند روح بعد از مرگ نیز با بقایای بدن خود در ارتباط است ، و از این راه نیز یک نحوه تکامل در او حاصل می شود. همچنین اهل جهنّم اگر کافر و مشرک نباشند ، در اثرعذاب برزخی پاک می شوند و فطرت مدفون شده آنها ظاهر می شود. و رفته رفته عذاب آنها کاهش یافته و در نهایت وارد بهشت می شوند.